ته مانده برج تقطیر (Distillation Residue / Bottom Product) چیست؟

ته‌مانده برج تقطیر یا باقی‌مانده تقطیر ماده‌ای سنگین، غلیظ و تیره‌رنگ است که در پایین برج تقطیر نفت خام باقی می‌ماند. این ماده شامل هیدروکربن‌های سنگین با نقطه جوش بسیار بالا است و معمولاً به عنوان خوراک واحدهای پالایشگاهی پیشرفته یا در تولید محصولات مختلف مانند قیر، مازوت، وکیوم باتوم و کوک نفتی به کار می‌رود.

ته مانده برج تقطیر از دو نوع اصلی تشکیل می‌شود: ته مانده برج تقطیر جوی (Atmospheric Residue) و ته مانده برج تقطیر خلا (Vacuum Residue).

۱. انواع ته مانده برج تقطیر

۱-۱. ته مانده برج تقطیر جوی (Atmospheric Residue)

این بخش که به آن مازوت یا نفت کوره هم گفته می‌شود، سنگین‌ترین بخش باقی‌مانده از تقطیر نفت خام در فشار اتمسفری است.

• فرآیند تولید: نفت خام در فشار محیط حرارت داده می‌شود و اجزای سبک‌تر مانند گاز، بنزین و نفت سفید جدا می‌شوند. آنچه در انتهای برج می‌ماند این ماده غلیظ و چسبناک است.
• ویژگی‌ها: رنگ تیره، ویسکوزیته بالا، چگالی زیاد، نقطه جوش بسیار بالا.
• کاربردها:
  • سوخت کوره‌های صنعتی و نیروگاه‌ها
  • خوراک واحدهای پالایشگاهی پیشرفته مانند برج تقطیر خلا یا کراکینگ کاتالیستی

2-1. ته مانده برج تقطیر خلا (Vacuum Residue / Vacuum Bottom)

این محصول از تقطیر Atmospheric Residue در شرایط خلا به دست می‌آید.

فرآیند تولید: با کاهش فشار داخل برج (ایجاد خلا)، مواد سنگین بدون حرارت‌دهی بیش از حد جدا می‌شوند تا از شکستن مولکولی جلوگیری شود.

ویژگی‌ها: بسیار غلیظ، تیره و غنی از آسفالتن‌ها و فلزات سنگین.

کاربردها:

تولید قیر راه‌سازی

خوراک واحدهای Coker یا Hydrocracker برای تولید محصولات سبک‌تر

استفاده به عنوان ماده اولیه در تولید کربن بلک یا روان‌کننده‌های صنعتی

۳. ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی

• ظاهر: مایع غلیظ یا نیمه‌جامد
• رنگ: قهوه‌ای تیره تا سیاه
• چگالی: بالا (بیشتر از آب)
• ویسکوزیته: بسیار زیاد
• نقطه جوش: بسیار بالا
• ترکیب اصلی: هیدروکربن‌های سنگین، آسفالتن‌ها، رزین‌ها، ترکیبات گوگردی و فلزات سنگین

۴. کاربردهای ته مانده برج تقطیر

الف) صنعت نفت و پتروشیمی

• تولید انواع قیر برای راه‌سازی و عایق‌بندی
• سوخت کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها (مازوت)
• خوراک واحدهای کراکینگ برای تبدیل به سوخت‌های سبک‌تر

ب) صنایع دیگر

• تولید دوده صنعتی (Carbon Black) برای لاستیک‌سازی و جوهر
• تولید روان‌کننده‌های صنعتی
• استفاده در پوشش‌های ضدخوردگی

۵. بسته‌بندی و حمل‌ونقل

حمل فله: با تانکرهای عایق‌دار و مجهز به سیستم گرم‌کننده

ذخیره‌سازی: در مخازن بزرگ با سیستم گرمایشی

بسته‌بندی کم‌حجم: در درام‌های فلزی یا پلاستیکی مقاوم

۶. ملاحظات ایمنی و زیست‌محیطی

• اشتعال‌پذیری: کم، اما در دماهای بالا ممکن است شعله‌ور شود.
• خطرات تنفسی: بخارات سنگین؛ استفاده از تجهیزات حفاظت فردی ضروری است.
• اثرات زیست‌محیطی: تجزیه‌ناپذیر و آلاینده، نیازمند مدیریت پسماند دقیق.

جمع‌بندی

ته‌مانده برج تقطیر یکی از محصولات جانبی مهم فرآیند پالایش نفت خام است که بسته به نوع فرآوری، به دو دسته ته‌مانده جوی و ته‌مانده خلا تقسیم می‌شود. این مواد به دلیل داشتن هیدروکربن‌های سنگین و خواص فیزیکی خاص، در تولید قیر، مازوت، وکیوم باتوم، کوک نفتی و به‌عنوان خوراک واحدهای پیشرفته پالایشگاهی کاربرد گسترده دارند. همچنین در صنایع مختلف از سوخت کوره‌ها تا تولید دوده صنعتی و پوشش‌های ضدخوردگی استفاده می‌شوند. با وجود ارزش اقتصادی بالا، ماهیت آلاینده و غلیظ این مواد نیازمند حمل، ذخیره‌سازی و مدیریت ایمن و کنترل‌شده است.